Bolivyalı kadınlar ve melon şapkanın ne alakası var diyeceksiniz. Evet, ben de sizler gibi Bolivya’ya gelmeden önce melon şapkayı Mustafa Kemal Atatürk’ten veya Charlie Chaplin’den biliyordum. O bienal senin bu bienal benim koşturan sanatsever okuyucularımız da Rene Magritte tablolarından hatırlayacaklardır. 🙂 Bolivya‘ya girdiğimde gözüme ilk çarpan şey melon şapkaları ve ilginç kıyafetleriyle sokaklarda dolaşan bu kadınlar olmuştu ve bu ilginç durumu merak edip biraz araştırdım. Bu yazımda size Bolivyalı kadınlardan ve şapkalarının ilginç hikayesinden bahsedeceğim.
Bolivyalı Kadınlar
İlk melon şapka Londra’da Thomas ve William Bowler kardeşler tarafından üretiliyor. Melon şapkanın İngilizcesi de “Bowler” zaten. Melon da İngilizce kavun demek ama bu ikisinin bağlantısını hala çözemedim. 🙂 Genelde erkeklerin kullandığı bu şapkanın dünyanın diğer ucundaki Bolivya’da bambaşka hikayesi var. Hikayemiz Manchester’da başlıyor. 1800’lü yıllarda İngiliz bir firma Bolivya’da çalışan İngiliz demiryolu işçileri için o zaman çok popüler olan bu melon şapkaları üretiyor. Bir gemi dolusu şapkayı Bolivya’ya yolluyorlar. Şapkalar işçilere ulaştığında ise büyük bir problemle karşılaşıyorlar. Şapkalar çok küçük ve hiçbir işçinin kafasına uymuyor. Artık işçiler nasıl koca kafalıysa adamlar tahmin edememişler boyutlarını.
Şapkaları elinde kalan tacir cin bir fikirle ortaya çıkıyor. Başlıyorlar Bolivyalı kadınlara bu şapkanın Avrupalı kadınlar arasında moda olduğunu, Avrupalı kadınların bu şapkaları satın alabilmek için mağazalarda birbirlerini parça pinçik ettiğini anlatmaya. Hikaye yavaş yavaş Bolivyalı kadınlar arasında yayılıyor ve melon şapkaları kapış kapış satın almaya başlıyorlar. O zamandan bu zamana aradan 150 sene geçmesine rağmen melon şapka bugün hala Bolivya kültürünün ve kimliğinin bir parçası ve ülkenin her yerinde görmek mümkün. Bolivyalı kadınlar gururla taşıyorlar bu aksesuarı.
Bolivya’da insanlar batıl inançlara ve büyülere inanmaya devam ediyorlar. Cadı marketlerinde lama fetusleri, kurutulmuş yılanlar, kafatasları, bilumum kocakarı ilaçları ürünler satılıyor. Melon şapkaların da doğurganlığı arttırdığına inanıyorlar. (Bizim İngiliz tacirin gemideki malları satarken attığı başka bir yalan olabilir bu.) Kadınların şapkaları takma şekli ayrıca medeni durumlarını da gösteriyor. Eğer şapkayı düz bir şekilde takarlarsa evli, yana yatırmışlarsa bekar ya da dul olduklarını gösteriyor. “Vay be kardeşim ne şapkaymış!” dediğinizi duyuyorum ve bu konuyu burada kapatıyorum. Birazcık da Bolivyalı kadınlardan bahsedelim.
Cholitalar
Bolivya’da Aymara ve Quechua yerlisi kadınlara cholita deniyor. Cholitalar yakın tarihe kadar ayrımcılığa uğramışlar. Yerli oldukları için restoranlara hatta La Paz’ın şehir merkezine bile sokulmuyorlarmış. Taksi ya da otobüsle seyahat etmelerine izin vermiyorlarmış. Mevcut Bolivya başkanı Evo Morales’in de yerli olması ve yaptığı reformlar sayesinde tüm bu ayrımcı politikalar sona ermiş. Artık Cholitalar da en az diğer Bolivyalılar kadar özgürlüğüne kavuşmuşlar.
Cholitalar aynı zamanda birazcık sertler. Bolivya’da olduğum sürece dayak yemediğim için çok şanslıyım. Birçoğu ruhlarının makineye hapsedileceğinden korktuğu için fotoğraflarının çekilmesini istemiyorlar. “Her an dalabilirim.” bakışları ülkemizdeki kadar olmasa da Bolivya’da da görmek mümkün.
Bolivya kültüründe ve estetik anlayışında erkekler kilolu kadınlardan hoşlanıyorlar. Neredeyse zayıf bir cholita’ya rastlamak mümkün değil. İlginç kıyafetli, hafif iri kemikli, sert görünümlü ama bir o kadar da melek olan Bolivyalı ablalarımızın güreş müsabakaları da halk arasında çok popüler. Hatta birçok şehirde futboldan bile daha çok ilgi çektiği söylenebilir. Bu ilginç spor müsabakalarını ne yazık ki izleyemedim ama bir dahaki sefere kesinlikle gideceğim.
Güney Amerika’nın en fakir ve en renkli ülkesi olması sebebiyle Bolivya benim için çok özel bir ülke. Bolivya için her zaman Güney Amerika’nın Hindistan’ı tabirini kullanmışımdır. Bolivya’ya Şili’deki dev Atakama Çölü üzerinden geçtim. Atakama Çölü sadece Şili ile Bolivya’yı ayırmıyor, birbirinden çok farklı iki medeniyeti de ayırıyor. Cadı marketleriyle, bozuk yollarıyla, 5000 metre yükseklikteki dağlara kurdukları nefes almakta güçlük çekeceğiniz şehirleri ve rengarenk insanlarıyla Bolivya kesinlikle görülmesi gereken bir ülke.
